جداسازی ناهنجاری‌های ژئوشیمیایی عناصر خاکی نادر با استفاده از مدل فرکتالی عیار- مساحت در آنومالی 5 ساغند (ایران مرکزی)

محدوده‌ی مورد مطالعه در آنومالی پنج ساغند، در منطقه‌ی ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. کانی‌سازی اورانیم، توریم و عناصر خاکی نادر در منطقه‌ی ساغند، به طور عمده از نوع گرمابی و متاسوماتیت وابسته به توده‌های نفوذی منطقه و مرتبط با عناصر پرتوزا است. جداسازی‌ ناهنجاری از زمینه یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین مرحله‌ها ‌در اکتشافات ‌ژئوشیمیایی است. روش‌های مختلفی برای جداسازی و تشخیص منطقه‌های ناهنجار از زمینه وجود دارد که عبارت‌اند از روش‌های آماری ساده تا روش‌های پیچیده‌ی فرکتالی. روش‌های فرکتالی به دلایلی چون استفاده از تمام داده‌ها، در نظر گرفتن پراکندگی فضایی آن‌ها اخیراً کاربرد مؤثری در بررسی‌های سطحی زمین‌شناسی و ژئوشیمیایی پیدا کرده‌‌اند. در منطقه‌ی ساغند، عناصر خاکی نادر هم‌بستگی مثبت زیادی با کانی‌سازی عناصر پرتوزا (اورانیم و توریم) نشان می‌دهند. جداسازی ناهنجاری‌‌های ژئوشیمیایی عناصر خاکی نادر از زمینه (از 15 عنصر مورد تجزیه‌ی عناصر خاکی نادر تنها عناصر Ce، Y، Dy، Gd، La در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته‌اند) با کمک روش فرکتالی عیار- مساحت، بر روی داده‌های لیتوژئوشیمیایی (91 نمونه) در محدوده‌ی ساغند انجام شده است. در این روش، نمودار‌های Log-Log ترسیم، ناهنجاری‌ها مشخص و جامعه‌های کانی‌سازی تفکیک و سپس نقشه‌های ناهنجاری عناصر تهیه و مناطق امیدبخش معرفی شدند. در نهایت، براساس نتایج به دست آمده، مشخص شد که ناهنجاری‌های عناصر خاکی نادر، به ترتیب اولویت در سه بخش غربی و جنوب غربی، مرکزی و جنوبی هستند. بخش مرکزی در واحدهای متاسوماتیت واقع شده و با دگرسانی‌‌های اپیدوتی و کلریتی مرتبط است و بخش جنوبی منطقه، در مرز بین واحدهای متاسوماتیت و دایک‌های ‌بازیک ‌میکرودیوریت واقع شده که مرتبط با دگرسانی ‌اپیدوتی هستند. ناهنجاری‌های ‌شدیدتر، ‌در غرب ‌منطقه‌ در واحدهای ‌متاسوماتیت، ‌میکرودیوریت‌های پورفیری و سنگ‌های آتشفشانی اسیدی متاسوماتیسم شده، با دگرسانی اپیدوتی مرتبط بودند. از بررسی نقشه‌های ژئوشیمیایی با زمین‌شناسی مشخص شد که کانی‌سازی عناصر پرتوزا در منطقه از نوع متاسوماتیت است، که سنگ‌های اولیه‌ی منطقه، شامل واحدهای سنگی آذرآواری، دیابازها، داسیت پورفیری و گابرو را تحت تأثیر متاسوماتیسم قرار داده و انواع سنگ‌های اصلی منطقه، شامل آمفیبول متاسوماتیت، آمفیبول- آلبیت متاسوماتیت، آمفیبول- کوارتز- فلدسپات متاسوماتیت، آمفیبول- فلدسپار- اپیدوت متاسوماتیت و آمفیبول- بیوتیت- ارتوز- تالک- کلریت- اپیدوت متاسوماتیت را در منطقه به وجود آورده است؛ عناصر خاکی نادر به صورت کمپلکس با عناصر پرتوزا در کانی‌های اورانیم و توریم‌دار (اورانینیت و دیویدیت) ظاهر می‌شود.